Leiderschap.

Wat wordt er veel over gezegd en geschreven. Iedereen die je vraagt wat leiderschap is heeft daar wel een beeld bij. Maar weten we nou eigenlijk echt wat leiderschap is?

Ik vind het lastig. Als ik moet uitleggen hoe ik leiderschap zie, wanneer het succesvol is of niet, of nog belangrijker, waaróm iemand wel of geen effectieve leider is, heb ik nooit een eenduidig antwoord paraat. Toch zie ik regelmatig artikelen voorbij komen waarin wordt betoogd dat leiderschap in een aantal overzichtelijk stappen te leren is. Een keer zoeken op Google levert binnen 0,23 seconden 259.000 resultaten op. De eerste 9 heb ik zonder enige aanpassing hieronder overgenomen:

•   Sexy Leiderschap | Word sexy en succesvol in 5 stappen

•   De vier stappen van empathisch leidinggeven

•   In 8 stappen naar inspirerend leiderschap

•   In 5 stappen naar IT-leiderschap

•   5 stappen naar Innerlijk Leiderschap

•   5 stappen naar een charismatisch leiderschap

•   Leidinggeven: vertrouwen opbouwen in drie stappen

•   Persoonlijk leiderschap in 5 stappen: definitie en praktijk

•   5 stappen voor leiderschap in een klein bedrijf

Wauw. En dit is dus maar het topje van de ijsberg. Eerste conclusie: leiderschap is er in velerlei vormen (charismatisch, inspirerend, innerlijk, persoonlijk, empatisch, binnen IT of binnen een klein bedrijf, etc.). Je kunt blijkbaar zelfs sexy en succesvol leidinggeven. Wie wil dat nou niet?!

Tweede conclusie: elke vorm van leiderschap is in 3 tot 8 stappen te leren. En welke stappen zijn dat dan? Als we iets meer inzoomen op bovenstaand rijtje komen we onder andere de volgende stappen tegen:

– Betrek anderen bij uw besluit

– Timing

– Accepteer fouten

– Je moet lekker in je vel zitten

– Werk aan je empathie

– Heb je zaakjes op orde

– Zelfkennis en zelfontplooiing

– Geef oprechte aandacht, ga lastige gesprekken niet uit de weg. Weest duidelijk over koers en gewenste acties.

Etcetera.

Dit zijn stuk voor stuk goede adviezen, die voor iedereen herkenbaar zullen zijn als onderdeel van goed leiderschap. En toch denk ik dat de weg naar succesvol leiderschap niet alleen bestaat uit een x-aantal stappen die je leert in een training of uit een boek. Blijkbaar is het zo simpel niet. Het feit dat er zoveel verschillende stappenplannen zijn die allemaal beweren de sleutel tot succes te zijn, vertelt mij vooral dat ze het allemaal niet bij het rechte eind hebben. Immers, zou er één succesformule zijn, dan zouden we die toch allemaal al lang gebruiken?

Maar hoe is leiderschap dan wel te leren?

Ik geloof in een ander concept, namelijk leiderschap als ambacht. Als een vak, uitgevoerd door een specialist die zijn vakmanschap beheerst, net als een chef-kok. Paul de Chauvigny de Blot en Petra Pronk schrijven hier mooi over in het boek Business Spiritualiteit:

‘Het leren van een vak gebeurde in een gilde. De leerling kreeg een jarenlange training van een meester die hem alle kneepjes van het vak bijbracht en leerde zijn gevoeligheid te ontwikkelen. Het zijn vaak leerprocessen op het allerdiepste zijnsniveau. In sommige branches bestaat dit nog steeds. De meesterkok brengt zijn leerling immers niet alleen een stuk techniek bij, maar hij probeert toch ook zijn gevoeligheid voor het vak te ontwikkelen? Koken is naast een grondige kennis ook een kwestie van aanvoelen. Je moet precies op het juiste moment bepaalde ingrediënten toevoegen, dat luistert nauw.

Alleen op techniek word je nooit een topkok, maar alleen op gevoel ook niet. Is het geheim van succes niet de interactie tussen de kok en het gerecht waarbij zowel het verstand als het hart een wezenlijke rol speelt? De flow van koken van de een, is anders dan die van de ander. Dat verklaart ook waarom een en hetzelfde recept bij de ene kok heel anders smaakt dan bij de ander.’  

Dit verhaal is één op één te vertalen naar leiderschap. De stappenplannen naar leiderschap zijn als de recepten waar de kok mee werkt, met elke afzonderlijke stap als een van de ingrediënten. Elk gerecht heeft een ander recept en andere ingrediënten; zo vraagt iedere situatie ook om een andere leiderschapsstijl.

De meester onderscheidt zich van de leerling door aan te voelen wát er wanneer nodig is; door te kunnen spelen en variëren met ingrediënten en recepten. Door een perfecte combinatie van uitgebreide kennis en jarenlange ervaring, maar ook aanleg. Een ontwikkeling die nooit klaar is en (helaas) veel minder grijpbaar is dan een stappenplan.

Het wordt tijd dat we leiderschap (weer) gaan zien als ambacht, als vakmanschap zoals dat in de gilden werd overgedragen van generatie op generatie. Met naast opleiding veel aandacht voor ervaring opdoen, leren van de meester en leren aanvoelen wat er nodig is. Dat is bij leiderschap met name een persoonlijke ontwikkeling, meer dan alleen een cognitieve of intellectuele.

En hóe doe je dat dan? Door bij managers (maar net zo goed directeuren, consultants, teamleiders, etc.) veel meer aandacht te hebben voor het leiderschapsaspect dat niet gaat over de functiegerichte taken, maar over de persoonlijke ontwikkeling. Dat betekent dat zij regelmatig reflecteren op zichzelf en hun leiderschap, binnen intervisie met collega’s, supervisie van een senior-collega en individuele coaching. Ook in de functioneringsgesprekken en het ontwikkelperspectief van de manager zou dit een prominentere plaats moeten krijgen.

Kortom: creëer een structuur waarbinnen recht gedaan wordt aan de gedachte dat iedere startende manager nog een leerling is, die wanneer hij zijn managementopleiding (als hij daar al de kans toe krijgt) afgerond heeft nog lang geen meester is, maar pas dan begint met de ontwikkeling van zijn eigen vakmanschap.